Het manifestatiedenken doet vaak een beroep op de kwantummechanica. Sterker, veel boeken over het onderwerp hebben het woord ‘kwantum’ in de titel. Want ‘kwantum’ verkoopt! Het geeft het manifestatiedenken ook een wetenschappelijk sausje. Want ‘kwantum’ is ‘fysica’ en ‘fysica’ is wetenschap. Bovendien is kwantum raadselachtig. Sterker, kwantum is dermate raadselachtig dat ze de wetenschap onwetenschappelijk heeft gemaakt. Kwantum heeft een einde gemaakt aan het determinisme. En daarmee heeft kwantum de tovernarij geherintroduceerd in de wetenschap. Met als gevolg dat Jan en alleman zich ineens geroepen voelen om zich tegen de fysica aan te bemoeien. Met name de manifestatiedenkers. Want blijkt uit de kwantummechanica niet dat ons bewustzijn de materie stuurt?

Voorzichtig

Wel, ik zou daar uiterst voorzichtig mee zijn. Feit is namelijk dat de fysica, en met name dit deelgebied ervan, voor een leek niet te behapstukken is. Voor mij in ieder geval niet. Ik heb tal van boeken gelezen die het voor de leek inzichtelijk probeerden te maken, maar ik heb die maar half begrepen. Neem bijvoorbeeld ‘Kwantum’ van Manjit Kumar, ‘Toeval!’ van Anton Zeilinger of, meer recent, ‘Waarom niemand kwantum begrijpt’ van Frank Verstraete en Céline Broeckaert. Taaie kost! En dan staat daar nog geeneens de wiskunde in die 99% van de kwantummechanica uitmaakt. Nee, hou maar op schei maar uit. Ik laat dit aan de dames en heren fysici over en neem mijn bescheiden plaats langs de zijlijn in waar het kwantum betreft.

Zeno

Het enige dat mij is bijgebleven van mijn tochten langs de buitenste randen van de kwantummechanica is de verwondering die ik had bij het zogenaamde tweespletenexperiment en mijn associatie met de pijlparadox van Zeno. Is het ‘ding’ een deeltje of een golf? Het is een deeltje als je ernaar kijkt, en het is een golf (een ‘waarschijnlijkheid’) als je er niet naar kijkt. Net als de pijl van Zeno. Als je die pijl met je ogen volgt tijdens zijn vlucht dan is het een deeltje en is zijn omgeving een onscherpe – golfachtige – ‘blur’. En kijk je naar de omgeving, dan is die concreet en scherp, en is de vliegende pijl een schim. Dat waar je je aandacht en blik op instelt, toont concreet en scherp. Dat waar je dat niet doet, is vaag en vluchtig, als een golf. ‘Incommensurabel’ noemen ze dat geloof ik: het is het een of het ander. Je kunt niet én de vliegende pijl, én zijn achtergrond tegelijkertijd scherp zien.

De werkelijkheid

Zijn de dingen enkel concreet en scherp als het bewustzijn erop gericht is? Als je de pijl met je ogen volgt, of het deeltje meet direct nadat het door een van de beide spleten is gegaan? En wat betekent het eigenlijk dat je je bewustzijn op die wijze koppelt aan, of aanhaakt op het ding? Komt het ding enkel tot een concreet zijn door er een verbinding mee aan te gaan? En geldt dat dan niet voor de gehele werkelijkheid, de wereld en het universum? En wat heeft dat met de tijd te maken?

De tijd

Wat is het nu zonder bewustzijn? Is er überhaupt een nu zonder bewustzijn? Wie of wat bepaalt het moment van de werkelijkheid? Het is lastig om voor te stellen dat er, zonder een bewuste toeschouwer, een werkelijkheid bestaat in een bepaald moment. Er is dan immers niemand met een ‘nu bewustzijn’. Er lijkt een bewustzijn, een bewuste aanschouwer, nodig om met betrekking tot een werkelijkheid vast te stellen dat die ‘nu’ is. Zonder bewuste toeschouwer is de werkelijkheid een compleetheid die verleden, heden en toekomst als een geheel omvat. Of: dat verleden, heden en die toekomst bestaan als een onlosmakelijk geheel, in en door elkaar. Omdat zij niet door een bewustzijn zijn aanschouwd, zijn zij niet in de afzonderlijke entiteiten verleden, heden en toekomst uiteen gevallen, en daarmee geen onderdeel geworden in een causaliteitsketen. Het totaalpakket van verleden, heden en toekomst is daardoor louter causaliteitsloze potentie gebleven. Pas door het contact met het bewustzijn verkrijgt de werkelijkheid een ‘nu’  en komt ze tot zijn. Pas door dat contact valt de potentie uiteen in een verleden, een heden en een toekomst. Waarbij dat verleden en die toekomst vooralsnog potentie blijven maar het heden daadwerkelijk tot zijn wordt gebracht. Nu, zijn en bewustzijn zijn in die zin onverbrekelijk met elkaar verbonden. Sterker, ze zijn hetzelfde. De bewuste aanschouwer is zowel zichzelf als het ding dat hij aanschouwt als het moment waarop hij dat doet. Het is een verstrengeling in optima forma!

Kwantum

Wat dit alles met kwantum van doen heeft? Geen idee! En of mijn vrije gedachten enig hout snijden? Waarschijnlijk niet. Maar een mens heeft af en toe een sterk vermoeden op basis van een intuïtie. En ik heb het sterke vermoeden dat er een onlosmakelijke relatie is tussen de werkelijkheid, de tijd en het bewustzijn. En die relatie doet mij vermoeden dat het bewustzijn meer vermag dan enkel het zijn van een toeschouwer. Door plaats te nemen in de bioscoopzaal doet de toeschouwer veeleer mee aan de film en speelt hij de rol van zijn leven!